Ðền thuộc làng Trung (xã Vĩnh Thịnh, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá) thờ Trần Khát Chân
- một danh tướng thời Trần. Trước kia đền còn có tên là Nghè Hàng xã.
Ðây là ngôi đền có giá trị khá đặc biệt về kiến trúc và nghệ thuật điêu
khắc trang trí, một di sản kiến trúc hiếm gặp trong kho tàng kiến trúc
dân gian truyền thống của người Việt.
Ðền gồm hai hạng
mục kiến trúc: Tiền bái và Ðại bái. Bố cục mặt bằng của đền theo kiểu
“tiền nhất hậu đinh”: Tiền bái hình chữ nhất, tiếp đến là Ðại bái hình
chữ đinh. Ðáng quan tâm là toà Ðại bái, đây là kiến trúc gốc của ngôi
đền, với kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc mang đậm phong cách nghệ
thuật thế kỷ 17, còn Tiền bái mới được dựng về sau (vào đời Minh Mạng
thứ nhất - 1820), trong khuôn khổ của bài viết, chúng tôi tập trung vào
công trình gốc này.
Về Kiến trúc:
Ðại bái có hai toà: Trung đường và Hậu cung
Toà nhà này hình chữ nhật nằm ngang, gồm ba gian hai chái. Bộ mái của
Ðại bái (và cả Tiền tế) có kết cấu rất đặc biệt: gồm 2 vì nóc chính và 4
vì nóc phụ. ở phía ngoài hai đầu hồi được lẩy lên một xà nóc phụ nằm
vuông góc với xà nóc chính tạo nên bộ mái bẩng, nhô bốn đầu hồi ra phía
trước và phía sau khiến cho bờ nóc tạo thành hình chữ công ( )
theo kiểu nằm ngang - một dạng rất hiếm gặp trong kiến trúc dân gian
truyền thống Việt. Các vì nóc gian giữa làm theo kiểu chồng rường với ba
con rường chồng lên nhau, hai con rường trên đội nhau và tì lực lên con
rường thứ ba (đồng thời cũng là quá giang). Những rường này được chạm
trổ kỹ các hình lá cách điệu có thân nổi rõ, như nhiều trang trí ở nơi
khác đã xác định được niên đại vào thế kỷ 17. Bốn bộ vì nóc phụ ở hai
gian bên làm vuông góc với vì gian giữa, cũng làm theo kiểu chồng rường,
các con rường này có một vài đao mác đã xác nhận chúng thuộc phong cách
nghệ thuật thế kỷ 17.
Như vậy, đây là kiến trúc có mái chữ công nằm ngang sớm nhất hiện còn mà chúng ta được biết hiện nay
Hậu cung : Nối với Trung
đường qua hai kẻ xối. Từ trên đầu hai cột quân của toà Trung đường đỡ bộ
vì chồng rường của Hậu cung. Vì này có ba con rường kết lại ở trong hai
cột trốn. Phía ngoài hai cột trốn ấy cũng tạo nên một cốn đơn giản
tương ứng với hai khoảng hoành, tất cả đứng lực trên xà lớn nối hai đầu
cột quân phía trong. Những con rường này cũng được chạm rồng, đao mác,
lân. Giữa hai cột trốn gian giữa có ba con rường, đây là những cấu kiện
không gắn với kiến trúc Hậu cung, nay được ghép thành một hệ thống
trang trí bổ ô hộc phía trên với hình tượng ba hoa cúc cách điệu, hai
lân chầu vào hoa cúc ở giữa. Dưới đó là một xà nhỏ làm theo kiểu lợi
chậu để ngăn cách một ván bưng chạm những hình vân xoắn và đao mác. Chân
của hai cột trốn đứng trên đấu vuông thót đáy nhô ra hai đầu rồng chạm
tròn với những đao mác rõ rệt. Trên mặt của chiếc đấu này nối hai cột
quân để đội bộ vì nóc ngoài chạm nổi hai rồng chầu mặt trời đang bốc lửa
theo kiểu hoa cúc. Những đao mác trang trí trên các đầu rồng này khẳng
định niên đại của nó là sản phẩm của nghệ thuật thế kỷ 17. Vào phía
trong, vì thứ nhất của Hậu cung đã được thay thế bằng vì kèo trụ trốn
(kết quả của một lần tu bổ vào thời Nguyễn), chỉ còn quá giang có trang
trí hình cá hoá rồng mang phong cách nghệ thuật thế kỷ 17. Các vì nóc
thứ hai và thứ ba của Hậu cung làm theo kiểu chồng rường đều được chạm
khắc rất kỹ, kết hợp cùng với cốn và bẩy ở hai bên một cách nhuần
nhuyễn.
[/size]
.
Cây cỏ cũng được
chú ý trong trang trí đền Trần Khát Chân, đặc biệt là hoa cúc, xuất hiện
khá nhiều. Có những mảng chạm hoa cúc đóng vai trò trung tâm để cho đôi
lân chầu vào, như mảng chạm trang trí trên hệ thống ô hộc ở toà Hậu
cung. Hoa cúc ở đây thường được cách điệu, biểu hiện cho nguồn phát sáng
và kết hợp với những chiếc lá như chứa đựng một sự linh thiêng nào đó.
Ngoài ra, các loại cây khác như trúc, lá, quả thiêng
cũng góp mặt làm
phong phú thêm cho nghệ thuật trang trí của đền.
Những con rường ở vì
nóc gian giữa Trung đường được chạm trổ kỹ những hình lá cách điệu, có
thân nổi rõ được xác định niên đại vào nửa cuối thế kỷ 17. Trên trụ trốn
vì nách trước và sau gian bên bên trái Trung đường chạm đặc kín một
chùm lá thiêng rủ xuống mềm mại. Kỹ thuật chạm nổi kết hợp với kênh bong
đã tạo cho bức chạm mang nét tả thực rất sinh động. Ðôi khi trên trụ
trốn ở vì nách Hậu cung còn chạm những bông hoa 4 hoặc 8 cánh.
Các biểu tượng thiêng
như vân xoắn, đao mác, mặt trời
xuất hiện khá dày đặc trong ngôi đền
này. Chúng có mặt trên hầu khắp các mảng chạm. Vân xoắn thường làm gốc
cho đao mác bay ra, những chiếc đao này có đuôi vuốt nhọn, thân đao hơi
mập và ngắn, giữa sống đao có đường chỉ chìm, mang phong cách nghệ thuật
nửa cuối thế kỷ 17. Phải chăng hiện tượng vân xoắn và đao mác trang trí
dày đặc trong di tích như gắn với ước vọng cầu mưa, cầu mùa của người
dân sở tại - một vùng mà nạn hạn hán thường xuyên đe dọa.
Ngoài giá trị đặc biệt
về kiến trúc và điêu khắc, trong đền còn lưu giữ được khá nhiều di vật
có giá trị của thế kỷ 17 như: bài vị, sập thờ, hương án, phượng thờ, sắc
phong…
Có thể nói đền thờ
Trần Khát Chân là một di sản kiến trúc độc đáo của người Việt. Ðây là
một kiến trúc có kết cấu mái hình chữ công nằm ngang sớm nhất và rất
hiếm gặp ở nước ta. Toà Ðại bái có kiến trúc và phong cách nghệ thuật
trang trí thống nhất nhau giữa Trung đường và Hậu cung, điều đó đã cho
phép chúng ta khẳng định dạng kiến trúc này vốn có từ thế kỷ 17, như vậy
đây là một trong những di tích có Hậu cung hoàn chỉnh sớm nhất ở nước
ta. Dựa vào những dấu tích hiện còn, chúng tôi nghĩ rằng di tích có Hậu
cung sớm nhất là ở đình làng Bảng Môn (Hoằng Lộc - Thanh Hoá) và đến
đây đã được hoàn chỉnh. Ðây là một trong không nhiều ngôi đền còn mang
đậm phong cách nghệ thuật thế kỷ 17 trên đất Bắc. Cùng với những ngôi
đền khác cùng thời như đền Gióng, đền Và, đền Ðộc Cước, đền Ðiềm Giang
đền Trần Khát Chân đã đóng góp những giá trị nhất định trong kho tàng
kiến trúc dân gian truyền thống của người Việt.
Về trang chủ! 
Trang Chính 
Tiêu đề: Đền thờ Trần Khát Chân một di sản kiến trúc độc đáo 
